จากพยาธิสภาพของของโรคมะเร็งและการรักษาโรคที่มีผลกระทบต่อภาวะโภชนาการของผู้ป่วย ความยากลำบากในการเคี้ยวและกลืนอาหาร การเบื่ออาหาร คลื่นไส้อาเจียนและมีความผิดปกติของกระบวนการเผลาผลาญ เป็นสาเหตุสำคัญที่ทำให้ผู้ป่วยมีภาวะขาดสารอาหาร เกิดโรคแทรกซ้อนได้ง่าย หากผู้ป่วยที่มีภาวะโภชนาการดีมาก่อน จะทำให้ลดอาการข้างเคียงของการรักษา

อาหารที่จำเป็นต่อการรักษาภาวะโภชนาการ

1. กลุ่มเนื้อสัตว์ เช่น เนื้อปลา เนื้อไก่ ไข่ ถั่วเมล็ดแห้งและน้ำนม เป็นสารอาหารที่ร่างกายขาดไม่ได้ เพราะเนื้อเยื่อต่างๆ ทั่วร่างกาย รวมทั้งกล้ามเนื้อ ผิวหนัง อวัยวะต่างๆ ล้วนเป็นเนื้อเยื่อ มีโปรตีนเป็นองค์ประกอบทั้งสิ้น ควรเลือกรับประทานเนื้อสัตว์ที่ไม่ติดมัน ไม่ติดหนัง รับประทานเนื้อปลาอย่างน้อย 3-4 ครั้ง/สัปดาห์ เต้าหู้ ไข่ไก่ และควรหลีกเลี่ยงวิธีการปรุงอาหารด้วยการใช้น้ำมันมากๆ
2. กลุ่มข้าว แป้งและธัญพืชต่างๆ เป็นสารอาหารให้พลังงานแก่ร่างกาย ควรรับประทานข้าวและธัญพืชที่ขัดสีแต่น้อย เช่น ข้าวซ้อมมือ รำข้าว ถั่วต่างๆ ลูกเดือย ฯลฯ
3. น้ำมัน เป็นสารอาหารที่ถือว่าเป็นจอมพลังงานเพราะให้พลังงานและความอบอุ่นมากกว่าโปรตีนและคาร์โบไฮเดรต รวมทั้งไขมันบางชนิดจะเป็นชนิดที่ร่างกายขาดไม่ได้ เรียกว่าไขมันจำเป็น เพราะช่วยดูดซึมวิตามิน เอ ดี อี และเค ที่ละลายในไขมัน ควรเลือกใช้น้ำมันที่มีคุณภาพดี เช่น น้ำมันรำข้าว น้ำมันเมล็ดทานตะวัน น้ำมันเมล็ดชา ฯลฯ
4. กลุ่มผักและผลไม้ ควรรับประทานให้หลากหลายชนิด หมุนเวียนสลับกันไป ผัก สมารถรับประทานได้ทั้งดิบและสุกอย่างน้อย 5 ทัพพีต่อวัน และผลไม้ควรเลือกที่ไม่หวานจัด รับประทานไม่ควรเกิน 3-4 ขีดต่อวัน เนื่องจากผักผลไม้มีกากใยอาหารสูง จะช่วยให้ระบบขับถ่ายสารพิษต่างๆ ออกจากร่างกายได้รวดเร็ว
5. น้ำ เป็นสารอาหารที่ร่างกายขาดไม่ได้ มนุษย์อาจอดอาหารได้เป็นเดือนๆ แต่ถ้าไม่ดื่มน้ำ 2-3 วัน ก็อาจเสียชีวิตได้ น้ำจึงเป็นสิ่งที่สำคัญอันดับสองรองจากออกซิเจน

ข้อละเว้น เพื่อลดความเสี่ยงต่อการเป็นโรคมะเร็ง

1. ไม่รับประทานอาหารที่มีราขึ้น เลือกอาหารแห้งที่สด ใหม่
2. ลดอาหารไขมัน
3. อาหารดองเค็ม อาหารปิ้งย่าง รมควัน และอาหารที่ถนอมด้วยเกลือไนเตรท-ไนไตรท์ อาหารเหล่านี้จะทำให้เสี่ยงต่อการเป็นมะเร็งหลอดอาหาร กระเพาะอาหาร และลำไส้ใหญ่
4. ไม่รับประทานอาหารสุกๆ ดิบๆ อาหารประเภทนี้ เช่น ก้อยปลา ปลาจ่อม ฯลฯ
5. หยุดหรือลดการสูบบุหรี่ สูบบุหรี่จะทำให้เสี่ยงต่อการเป็นมะเร็งปอด กล่องเสี่ยง ฯลฯ

อาหารที่ควรงดสำหรับโรคมะเร็ง อาหารกลุ่มที่ทำให้ท้องอืด แน่นท้อง ย่อยยาก เช่น

1. ข้าวเหนียว เนื่องจากจะทำให้จุกแน่น ย่อยยาก กระเพาะอาหารทำงานหนักมากกขึ้น
2. กล้วยหอม เพราะมีโปแตสเซียม (K+) สูงซึ่งโปแตสเซียมทำให้เกิดแก๊สในกระเพาะอาหารมากขึ้น
3. เนื้อสัตว์ที่ย่อยยาก เช่น เนื้อสัตว์ที่ติดมัน หนังไก่ ควรเลือกรับประทานเนื้อสัตว์ที่ย่อยง่าย เช่น เนื้อปลา ไข่ขาว นม แทน
4. อาหารเผ็ด รสจัด เพราะจะทำให้ระคายเคืองทางเดินอาหาร การดูดซึมสารอาหารในลำไส้ลดลง ลำไส้ทำงานหนักขึ้น รวมทั้งอาจเกิดแผลในกระเพาะอาหารได้
5. ผักที่ใช้ เน้นผักที่ย่อยง่ายๆ เช่น แครอท ฟักทอง ฟักเขียว ผักใบควรหั่นหรือซอยเป็นชิ้นเล็กๆ ควรรับประทานผักที่สุกแล้ว เนื่องจากผักบางประเภทมีแก๊สสูง เช่น ผักตระกูลกะหล่ำ มะเขือต่างๆ
6. อาหารไขมันสูง เช่น อาหารประเภททอดในน้ำมันมากๆ หลีกเลี่ยงการใช้เนื้อสัตว์ที่มีมัน เช่น หมูสามชั้น หมูติดมัน หนังไก่ ไส้กรอก แฮม เบคอน เป็นต้น และกรรมวิธีการปรุงอาหารหลีกเลี่ยงการใช้น้ำมันเยอะๆ กะทิ อาหารประเภทเบเกอรี่
7. อาหารเค็มจัด เพราะมีโซเดียม (Na+) สูง
8. เครื่องดื่มพวกน้ำอัดลม เพราะมีแก๊ส ทำให้แรงดันในลำไส้สูงขึ้น อาจเกิดท้องเดิน ท้องเสียได้

การดัดแปลงอาหารกรณีผู้ป่วยมีอาการต่างๆ
เบื่ออาหาร

• จัดอาหารเป็นมื้อเล็กๆ 4-6 มื้อ ให้เครื่องดื่มเสริมพลังงาน เช่น น้ำผลไม้ปั่นที่มีรสชาติเปรี้ยวอมหวาน หรือไอศกรีม

การรับรสเปลี่ยนไป

• เน้นการใช้เครื่องเทศหรือกลิ่นต่างๆ แต่ต้องไม่ฉุนจัดเกินไป

ท้องผูก

• ดื่มน้ำเยอะๆ หรือน้ำลูกพรุน น้ำผลไม้อุ่นๆ เพิ่มการรับประทานอาหารประเภทเส้นใย เช่น ข้าวกล้อง ธัญพืช (ลูกเดือย ถั่วเขียวซีก ถั่วแดง ฯลฯ ) ออกกำลังกายด้วยการเดินเบาๆ ไปจนกระทั่งออกแรงเพื่อให้ลำไส้มีการเคลื่อนไหว

อ้างอิง แก้ว กังสดาลอำไพ, มลฤดี สุขประสารทรัพย์. หลักฐานเชิงประจักษ์ของอาหารไทยกับการป้องกันมะเร็ง ในการประชุมวิชาการนักกำหนดอาหารประจำปี 2552 เรื่องการกำหนดอาหารกับโลกที่เปลี่ยนแปลง 27-29 พฤษภาคม 2552. กรุงเทพฯ; หน้า 69-86

ที่มา
งานโภชนาการ โรงพยาบาลสงขลานครินทร์ คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์