“การที่ภูมิคุ้มกันของผู้ป่วยเอดส์ลดลง จะมีผลทำให้มีโอกาสติดเชื้อฉวยโอกาสหลายชนิด จนทำให้ผู้ป่วยเสียชีวิตได้”
โรคเอดส์เป็นโรคติดต่อร้ายแรงที่เกิดจากเชื้อไวรัสที่เรียกว่า retrovirus การติดเชื้อไวรัสนีมีผลทำให้เม็ดเลือดขาวในร่างกายของผู้ป่วยลดลงจึงทำให้ภูมิคุ้มกันของร่างกายบกพร่อง การติดต่อโรคนี้จากคนหนึ่งไปสู่อีกคนหนึ่งสามารถติดต่อได้หลายทาง ได้แก่
- ทางเพศสัมพันธ์ระหว่างชายกับหญิง หรือชายกับชาย
- ใช้เข็มฉีดยาร่วมกัน เช่นในผู้ป่วยฉีดเฮโรอีนที่ใช้เข็มฉีดยาร่วมกัน
- จากแม่ที่ติดเชื้อไปสู่ทารกในครรภ์
การที่ภูมิคุ้มกันของผู้ป่วยเอดส์ลดลงจะมีผลทำให้มีโอกาสติดเชื้อฉวยโอกาสหลายชนิด จนทำให้ผู้ป่วยเสียชีวิตได้ โรคติดเชื้อฉวยโอกาสหลายชนิดที่พบบ่อยในผู้ป่วยเอดส์ ได้แก่
- วัณโรค เป็นโรคติดต่อร้ายแรงที่พบบ่อยมากในประเทศไทยตั้งแต่ก่อนจะมีการระบาดของโรคเอดส์ ภายหลังการระบาดของโรคเอดส์ยิ่งทำให้วัณโรคเป็นการติดเชื้อฉวยโอกาสที่พบบ่อยมากยิ่งขึ้น จนกลายเป็นการติดเชื้อฉวยโอกาสที่พบบ่อยในที่สุด โดยเฉพาอย่างยิ่งเชื้อที่ดื้อต่อยาปฏิชีวนะ ทำให้มีปัญหาในการรักษาและควบคุมการระบาดของเชื้อวัณโรคในผู้ป่วยเหล่านี้ ในกรณีที่เป็นเชื้อวัณโรคที่ไวต่อยาปฏิชีวนะ ผู้ป่วยจะต้องได้รับยาปฏิชีวนะนาน 6 – 9 เดือน
- การติดเชื้อรา เป็นการติดเชื้อฉวยโอกาสที่พบบ่อยในผู้ป่วยติดเชื้อไวรัสชนิดนี้ได้ตั้งแต่ที่ยังมีอาการไม่รุนแรงมากนัก จนกระทั่งผู้ป่วยเอดส์ในระยะท้ายที่มีอาการรุนแรง เชื้อราที่มีสาเหตุของการติดเชื้อหลายชนิด ได้แก่
- การติดเชื้อรา candida ในเยื่อบุช่องปาก เกิดจากการติดเชื้อราที่มีเชื้อโรคเรียกว่า candida สามารถเกิดขึ้นตังแต่ในขณะที่ผู้ป่วยติดเชื้อไวรัสนี้ที่ยังมีอาการไม่รุนแรงจนกระทั่งในผู้ป่วยเอดส์ในระยะท้ายที่มีอาการรุนแรง การติดเชื้อฉวยโอกาสนี้มักมีอาการไม่รุนแรงถึงกับทำให้ผู้ป่วยเสียชีวิตการรักษาด้วยยาต้านเชื้อราจะทำให้หายจากการติดเชื้อนี้ได้ แต่มักกลับเป็นซ้ำได้อีกหลายครั้งจนทำให้ผู้ป่วยรำคาญ
- ปอดอักเสบจากการติดเชื้อ Pneumoncystis carinii เป็นการติดเชื้อราในปอดที่พบบ่อยที่สุดในผู้ป่วยเอดส์ ที่สำคัญที่สุดประการหนึ่งคือโรคนี้เป็นการติดเชื้อที่สามารถเกิดขึ้นได้ในผู้ป่วยโรคเอดส์ที่ภูมิคุ้มกันยังไม่ต่ำจนเกินไปนักและเป็นสาเหตุที่ทำให้ผู้ป่วยเสียชีวิต อย่างไรก็ตามการติดเชื้อรานี้สามารถป้องกันได้ด้วยการให้ผู้ป่วยรับประทานยาปฏิชีวนะที่สารถฆ่าเชื้อรานี้ได้เพียงวันละครั้ง ดั้งนั้นในปัจจุบันจึงเป็นข้อแนะนำสำหรับผู้ป่วยเอดส์ให้รับประทานยา cotrimoxazole ซึ่งจะทำให้ลดอัตราการติดเชื้อนี้ได้เกือบ 100 เปอร์เซ็นต์
- เยื่อหุ้มสมองอักเสบจากการติดเชื้อรา Cryptococcus เป็นการติดเชื้อราในเยื่อหุ้มสมองที่พบบ่อยเป็นอันดับต้นๆ ในผู้ป่วยเอดส์ในประเทศไทย ผู้ป่วยเหล่านี้มักมาพบแพทย์ด้วยอาการปวดศีรษะและมีอัตราตายสูงมากแม้จะได้รับการรักษาด้วยยาต้านเชื้อราก็ตาม
- การติดเชื้อรา histoplasmosis เป็นการติดเชื้อฉวยโอกาสที่มักเกิดขึ้นในผู้ป่วยเอดส์ระยะท้ายๆ สามารถทำให้เกิดการติดเชื้อในกระแสเลือด ปอด ต่อมน้ำเหลือง เป็นต้น การติดเชื้อรานี้สามารถรักษาได้ด้วยยาต้านเชื้อรา
3. การติดเชื้อไวรัส เป็นการติดเชื้อฉวยโอกาสที่พบบ่อยในผู้ป่วยเอดส์ที่อยู่ในขั้นรุนแรง โดยเฉพาะอย่างยิ่งการติดเชื้อ cytomegalovirus ที่มักทำให้เกิดจอตาอักเสบ ถ้าผู้ป่วยไม่ได้รับการรักษาด้วยยาต้านไวรัสที่สามารถฆ่าเชื้อ cytomegalovirus จะทำให้ตาบอด การติดเชื้อไวรัสนี้อาจจะแพร่กระจายไปทั่วร่างกายได้ ซึ่งมีอัตราตายที่สูงมาก แม้จะรักษาด้วยยาต้านไวรัสก็ตาม นอกจากนั้นยังมีการติดเชื้อไวรัสชนิดอื่นที่สามารถเกิดขึ้นได้ในผู้ป่วยเอดส์ เช่น herpes virus เป็นต้น
4. การติดเชื้อแบคทีเรีย เป็นการติดเชื้อฉวยโอกาสที่พบได้บ่อยในผู้ป่วยเอดส์สามารถทำให้เกิดการติดเชื้อในอวัยวะต่างๆ เช่น ปอดบวม ท้องร่วง เป็นต้น สามารถให้ยารักษาได้ด้วยยาปฏิชีวนะ
จากการติดเชื้อฉวยโอกาสที่พบได้ในผู้ป่วยเอดส์ดังกล่าวข้างต้น นอกจากจะต้องให้การรักษาด้วยยาต้านจุลชีพที่จำเพาะต่อการติดเชื้อแต่ละชนิดแล้ว มีความจำเป็นต้องให้การรักษาการติดเชื้อ HIVที่เป็นสาเหตุของโรคเอดส์ด้วย ถ้าผู้ป่วยตอบสนองต่อยาต้านไวรัสที่ได้รับจะมีผลทำให้จำนวนเชื้อไวรัสลดลงและภูมิคุ้มกันของผู้ป่วยดีขึ้น ซึ่งจะมีผลต่อการรักษาและป้องกัน การติดเชื้อฉวยโอกาสที่เกิดขึ้นด้วย
ข้อมูล: ศาสตราจารย์นายแพทย์สุเทพ จารุรัตนศิริกุล
ภาควิชาอายุรศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์
มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์
