ในยามบ่าย เมื่อรู้สึกกระหาย นํ้าชาอุ่น ๆ สักถ้วยช่วยท่านได้ นํ้าชาเป็นเครื่องดื่มคลายร้อนที่มีคุณสมบัติน่าสนใจ ทั้งช่วยกระตุ้นและระงับ ให้ความอบอุ่นและคลายร้อน ซึ่งเป็นคุณสมบัติที่แตกต่างกันในตัวเอง ชาชงที่เราดื่มกันมี 3 ประเภทได้แก่ ชาดำ หรือชาฝรั่ง(Black tea) ชาสีนํ้าตาลหรือชาจีน (Oolong tea)และชาเขียว(Green tea) ชาทั้ง3ประเภทนี้มาจากใบของต้นชา ซึ่งเป็นไม้พุ่มที่มีใบเขียวตลอดปี ตระกูลเดียวกันคือ Camellia sinensis สายพันธุ์ดั้งเดิมมาจากจีนแผ่นดินใหญ่ต่อมาแพร่หลายไปยังญี่ปุ่น ยุโรป

ชาฝรั่งมักนิยมผลิตจากสายพันธุ์ อัสสัม จากอินเดีย ศรีลังกา และเคนยา ชาจีนจะมาจากสายพันธุ์จีน ชาชงเหล่านี้แบ่งประเภทตามกรรมวิธีผลิตโดยการหมักใบชากล่าวคือ ชาดำ หรือชาฝรั่ง เป็นชาที่ผ่านกรรมวิธีการหมักเต็มรูปแบบโดยนำ ใบชาสดไปตากแห้งจนเหี่ยวแล้วบดด้วยลูกกลิ้ง และดำ เนินการหมักจนใบชาเปลี่ยนสีจากสีเขียวเป็นสีนํ้าตาลเข้มจนดำ เมื่อได้สีตามต้องการจะอบไอนํ้าเพื่อหยุดกระบวนการหมักแล้วจึงนำ ไปทำ ให้แห้ง แต่ชาจีนใช้เวลาในการหมักน้อยกว่าชาฝรั่ง จะเป็นแบบกึ่งหมัก(semifermented) ส่วนชาเขียวเป็นชาที่ไม่มีกระบวนการหมัก เป็นใบชาสดที่เก็บมาแล้วอบไอนํ้าทันทีเพื่อป้องกันการเกิดกระบวนการหมัก แล้วนำ มาอบแห้ง

สารประกอบสำคัญที่พบในชาได้แก่ คาเฟอีน กรดแทนนิค สารประกอบโพลีฟีนอล ที่เป็นไบโอฟลาโวนอยด์ เป็นสารแคทีชินส์(Catechins) และกรดแกลลิค (Gallic acid) ในชาดำ 1ถ้วย จะมีสารแคทีคินประมาณ 15 –50 มิลลิกรัม ในขณะที่ชาเขียวจะมีประมาณ 150 –210 มิลลิกรัม ชาเขียวจะมีสารแคทีชินส์มากกว่าชาดำ และชาจีนซึ่งเป็นชาประเภทหมัก เนื่องจากระหว่างกระบวนการหมักจะเกิดปฏิกิริยาออกซิเดชันโดยเอนไซม์ (Enzymatic oxidation) ของสารโพลีฟีนอล ย่อยสารแคทีคิน ทำ ให้ได้สาร
Theaflavins และThearubigens ซึ่งจะไม่พบในชาเขียว ในชาดำ จะประกอบด้วย Theaflavins และอนุพันธุ์ปริมาณสารสำ คัญในกลุ่มโพลีฟีนอล, สารแคที่ชินส์จะแตกต่างกันตามสายพันธุ์ของใบชา กระบวนการผลิตและอายุของใบชา ใบชาอ่อนๆ จะมีปริมาณสูงกว่าใบแก่

สารประกอบเหล่านี้มีคุณสมบัติต้านมะเร็ง (Anti-cancer) ต้านการเกิดออกซิเดชัน (Antioxidation)ต้านการเกิดอนุมูลอิสระ ต้านเชื้อจุลินทรีย์ ส่งผลทำ ให้นํ้าชามีส่วนช่วยป้องกันโรคต่างๆเช่นโรคที่เกิดจากความจำเสื่อม โรคมะเร็ง โรคกระดูกพรุน โรคไขข้อที่พบมากในสตรีวัยทอง โรคหัวใจและลดปริมาณโคเลสเตอรอลในเลือดลงได้

นอกจากชาจะมีกาเฟอีนประมาณ 2เปอร์เซ็นต์ ยังมีวิตามินและแร่ธาตุหลายชนิดได้แก่ วิตามินบีรวม วิตามินซี ดังนั้นนํ้าชาจะทำ ให้ท่านจะรู้สึกสดชื่นกระฉับกระเฉง ชาจะลดอาการเกร็งและขยายหลอดเลือด ช่วยให้การหมุนเวียนของโลหิตดีขึ้น นํ้าชาแก่ๆร้อนๆช่วยในการทำ งานของระบบหายใจ และขับเหงื่อได้อย่างวิเศษ จึงสามารถใช้ลดไข้ ลดอาการระคายเคืองที่เยื่อบุ ใช้เป็นยาฝาดสมานได้ด้วย และชายังมีประโยชน์ต่อฟัน เนื่องจากในนํ้าชามีแร่ธาตุหลายชนิดเช่นแมกนีเซียม แมงกานีส โปแตสเซียม รวมทั้งมีฟลูออรีนมากพอๆกับนํ้าฟลูออรีน รวมทั้งชายังช่วยยับยั้ง Gluco syltransferase ซึ่งเป็นเอนไซม์ที่ช่วยให้แบคทีเรียติดแน่นกับผิวฟันเป็นสาเหตุให้ฟันผุเร็ว

ประโยชน์ของนํ้าชามีมากมายจึงควรที่จะดื่มนํ้าชาอุ่น ๆ สักถ้วยในยามบ่าย แต่ไม่สมควรจะตั้งหน้าตั้งตาบริโภคอย่างมากมายเกินไป ทั้งนี้เพราะปริมาณคาเฟอีนที่สะสมมากเกินไปจะรบกวนท่านทำให้นอนไม่หลับ และรบกวนการเต้นของหัวใจ รวมทั้งมีผลทำ ให้ปริมาณสารเคมีต่าง ๆในร่างกายเสียสมดุล อาจทำให้เป็นโรคโลหิตจางได้เนื่องจากการขาดธาตุเหล็ก

เอกสารอ้างอิง
Ingredients in green tea can protect against cancer,heart disease. 2002. [ออนไลน์]เข้าถึงได้จาก: http: // my. webmd. com/ content/ article/ 1728.52819.
Tea could reduce risk of circulatory disease. 2002. [ออนไลน์]เข้าถึงได้จาก: http: // www. cnn. com/ heath/ heart/9910/10/ tea.heart/index.html.
There‘s something to be said for having ‘tea bone’. 2002. [ออนไลน์]เข้าถึงได้จาก: http: // my. webmd. com/ content/ article/ 1728.56619.
ชนิดา บุตรยี่ และ จินตนา ศิริวราศัย, ผู้รวบรวม. ชาดำ กับสุขภาพ. อาหาร, ก.ค.-ก.ย.2542, ปีที่29,ฉบับที่3, 157–166.
ธีรพันธุ์ (นามแฝง) เครื่องดื่มมหัศจรรย์. ทักษะ, ส.ค. 2525, ฉบับที่40, 59–60.
ปาริชาติ บุญพิคำ .คาทีชินในชาช่วยลดระดับโคเลสเตอรอลในเลือด,โภชนาการสาร, ต.ค.-
ธ.ค. 2530, ปีที่21, ฉบับที่4, 357–358.ชากับสุขภาพ, วารสารจาร์พา, ก.ค.-ส.ค.2541,ปีที่5, ฉบับที่43, 36–41.

เรียบเรียงโดย: นว. 7ว. อรทัย ลีลาพจนาพร
กองการศึกษาเคมีปฏิบัติ
กรมวิทยาศาสตร์และบริการ
กระทรวงวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี