ค้นหายาสมุนไพร

อ่าน: 361

คำจำกัดความ

เปลือกรากโบตั๋น หรือ หมู่ตันผี คือ เปลือกรากแห้งของพืชที่มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Paeonia suffruticosa Andr. วงศ์ Ranunculaceae [1]

ชื่อภาษาไทย

เปลือกรากโบตั๋น (กรุงเทพฯ) [2]

ชื่อจีน

หมู่ตันผี (จีนกลาง), โบ๋วตัวพ้วย (จีนแต้จิ๋ว) [1]

ชื่อภาษาอังกฤษ

Tree Paeony Bark [1]

ชื่อเครื่องยา

Cortex Moutan [1]

การเก็บเกี่ยวและการปฏิบัติหลังเก็บเกี่ยว

เก็บเกี่ยวรากอายุประมาณ 3-5 ปีในฤดูใบไม้ร่วง แยกเอารากฝอยและแกนลำต้นทิ้ง ลอกเอาเฉพาะเปลือกราก ตากแดดให้แห้ง เก็บรักษาไว้ในที่มีอากาศเย็นและแห้ง มีการระบายอากาศดี [1]

การเตรียมตัวยาพร้อมใช้

การเตรียมตัวยาพร้อมใช้มี 2 วิธี ดังนี้
วิธีที่ 1 เปลือกรากโบตั๋น เตรียมโดยนำวัตถุดิบสมุนไพรมาล้างน้ำอย่างรวดเร็วให้สะอาด ใส่ภาชนะปิดฝาไว้เพื่อให้อ่อนนุ่ม หั่นเป็นแว่นหนา ๆ และนำไปตากแห้ง [1, 3]
วิธีที่ 2 เปลือกรากโบตั๋นเผา เตรียมโดยนำตัวยาที่ได้จากวิธีที่ 1 ใส่กระทะ นำไปผัดโดยใช้ไฟระดับปานกลาง ผัดจนกระทั่งผิวนอกสีน้ำตาลดำ พรมน้ำเล็กน้อย นำออกจากเตา ตั้งทิ้งไว้ให้เย็น แล้วร่อนเอาเศษเล็ก ๆ ออก (มีรายงานว่าอุณหภูมิที่เหมาะสมคือ 250 องศาเซลเซียส ผัดนาน 10 นาที) [3, 4]

คุณภาพของตัวยาจากลักษณะภายนอก

ตัวยาที่มีคุณภาพดี เปลือกรากต้องหนา ตรงกลางกลวง ด้านหน้าตัดสีขาว มีแป้งและผลึกมาก มีกลิ่นหอมฉุน [5]

สรรพคุณตามตำราการแพทย์แผนจีน

เปลือกรากโบตั๋น รสขม เผ็ด เย็นเล็กน้อย มีฤทธิ์ระบายความร้อน ทำให้เลือดเย็น แก้ผื่นผด แดงบนผิวหนัง อาเจียนเป็นเลือด เลือดกำเดาออก แก้พิษไข้กระทบธาตุน้ำ ยินพร่อง ร้อนใน นอกจากนี้ยังมีฤทธิ์ทำให้เลือดหมุนเวียน กระจายเลือดคั่ง แก้หลอดเลือดตีบ ประจำเดือนไม่มา ปวดประจำเดือน เป็นเถาดาน ก้อนในท้อง ฟกช้ำหรือช้ำในจากการกระทบกระแทก แก้พิษฝี บวม อักเสบ ฝีในลำไส้ หรือไส้ติ่งอักเสบ ปวดท้องน้อย [1]
เปลือกรากโบตั๋นเผา รสขมเล็กน้อย จะมีฤทธิ์ระบายความร้อนอ่อนลง แต่เพิ่มฤทธิ์ทำให้เลือดเย็นและฤทธิ์ห้ามเลือดแรงขึ้น โดยทั่วไปใช้แก้อาเจียนเป็นเลือด และเลือดกำเดาออก [3, 4]

ขนาดยา

การแพทย์แผนจีน ใช้ขนาด 6-12 กรัม ต้มเอาน้ำดื่ม [1]

ข้อควรระวัง

ผู้ป่วยที่มีประจำเดือนมามากเกินไปและสตรีมีครรภ์ห้ามใช้ (การแพทย์แผนจีน) [1]

ข้อมูลวิชาการที่เกี่ยวข้อง

1. สารพีโอนอล (paeonol) ซึ่งเป็นองค์ประกอบทางเคมีของเปลือกรากโบตั๋น มีฤทธิ์ต้านอักเสบในหนูถีบจักร หนูขาว และหนูตะเภา ช่วยให้การไหลเวียนของเลือดดีขึ้นในสุนัข ระงับปวด ระบายความร้อน ลดไข้ และสงบประสาทในหนูถีบจักร ขับปัสสาวะในหนูขาว สารสกัดน้ำช่วยให้การทำงานของหัวใจหนูขาวเป็นปกติ และลดความดันโลหิตในสุนัข [6]
2. ยาเตรียมจากสารพีโอนอลมีสรรพคุณรักษาโรคผิวหนัง เช่น ผดผื่นแดง ยาต้มมีสรรพคุณรักษาโรคความดันโลหิตสูง และโพรงจมูกอักเสบจากการแพ้ [6]
3. เมื่อให้สารพีโอนอลที่ละลาย (แขวนตะกอน) ในน้ำมันถั่วลิสง ความเข้มข้น 1:1 ทางปากและฉีดเข้าช่องท้องหนูถีบจักร พบว่าขนาดของสารพีโอนอลที่ทำให้หนูถีบจักรตายร้อยละ 50 (LD50) มีค่าเท่ากับ 4.9 และ 0.735 กรัม/กิโลกรัม ตามลำดับ [6]

แหล่งอ้างอิง

1. The State Pharmacopoeia Commission of P.R. China. Pharmacopoeia of the People’s Republic of China. Vol.I. English Edition. Beijing: People’s Medical Publishing House, 2005.
2. ลีนา ผู้พัฒนพงศ์, ก่องกานดา ชยามฤต, ธีรวัฒน์ บุญทวีคุณ (คณะบรรณาธิการ). ชื่อพรรณไม้แห่งประเทศไทย (เต็ม สมิตินันทน์ ฉบับแก้ไขเพิ่มเติม พ.ศ. 2544). สำนักวิชาการป่าไม้. กรมป่าไม้. พิมพ์ครั้งที่ 2. กรุงเทพมหานคร : บริษัท ประชาชน จำกัด, 2544.
3. Gong QF. Zhongyao Paozhi Xue. 2nd ed. Beijing: National Chinese Traditional Medicine Publishing House, 2003.
4. Lei GL, Du BS. Zhongyao Paozhi Jishu Zhinan. 1st ed. Xi-an: Xi-an World Library Publishing House, 2002.
5. Liu TS, Pan QP, Zhou YS, Wu ZY. XiuZhen Zhongyaoyinpian Caise Tuben. 1st ed. Hunan: Hunan Science & Technology Publishing House, 2006.
6. Hou JY. Cortex Moutan: mudan pi. In: Wang BX, Ma JK, Zheng WL, Qu SY, Li R, Li YK (eds.). Modern study of pharmacology in traditional Chinese medicine. 2nd ed. Tianjin: Tianjin Science & Technology Press, 1999.