ค้นหายาสมุนไพร

คำจำกัดความ

โหราเดือยไก่ หรือ ฟู่จื่อ คือ รากแขนงแห้งที่ผ่านการฆ่าฤทธิ์ของพืชที่มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Aconitum carmichaeli Debx. วงศ์ Ranunculaceae [1]

ชื่อภาษาไทย

โหราเดือยไก่ (ภาคกลาง) [2, 3]

ชื่อจีน

ฟู่จื่อ (จีนกลาง), หู่จื้อ (จีนแต้จิ๋ว) [1]

ชื่อภาษาอังกฤษ

Prepared Common Monkshood Daughter Root [1]

ชื่อเครื่องยา

Radix Aconiti Lateralis Preparata [1

การเก็บเกี่ยวและการปฏิบัติหลังเก็บเกี่ยว

เก็บเกี่ยวรากในฤดูร้อน แยกเอารากแก้ว รากฝอย และดินออก เอาเฉพาะรากแขนงมาล้างน้ำให้สะอาด นำไปตากแห้ง เก็บรักษาไว้ในที่มีอากาศเย็นและแห้ง มีการระบายอากาศดี [1]

การเตรียมตัวยาพร้อมใช้

การเตรียมตัวยาพร้อมใช้มี 5 วิธี ดังนี้
วิธีที่ 1 โหราเดือยไก่แช่น้ำเกลือ เตรียมโดยนำวัตถุดิบสมุนไพรที่ปราศจากสิ่งปนปลอม มาล้างน้ำให้สะอาด ใส่ภาชนะที่มีฝาปิด เติมน้ำเกลือปริมาณที่เหมาะสม แช่ทิ้งไว้ข้ามคืน แล้วเติมเกลือบริสุทธิ์ลงไปอีก แช่อย่างต่อเนื่อง โดยให้นำตัวยาออกมาตากแดดหรือผึ่งให้แห้งทุกวัน จากนั้นนำตัวยาไปแช่ในน้ำเกลือใหม่ แช่จนกระทั่งผิวนอกของตัวยามีผลึกของเกลือเกาะติดอยู่เมื่อตัวยาแห้งแล้ว และเนื้อในของตัวยามีลักษณะแข็ง [1, 4]
วิธีที่ 2 โหราเดือยไก่แว่นสีดำ (ทางการค้าเรียก เฮยซุ่นเพี่ยน) เตรียมโดยนำวัตถุดิบสมุนไพรที่ปราศจากสิ่งปนปลอม มาล้างน้ำให้สะอาด นำมาแช่ในน้ำเกลือหลาย ๆ วัน แล้วนำไปต้มจนกระทั่งเนื้อในใส นำตัวยาออกมาล้างด้วยน้ำสะอาด หั่นเป็นแว่นตามยาวขนาดหนาประมาณ 5 มิลลิเมตร จากนั้นนำไปแช่น้ำอีกครั้ง แล้วล้างน้ำให้สะอาด ย้อมสีตัวยาด้วยสีผสมอาหารให้ได้สีชาเข้ม แล้วนำไปนึ่งจนกระทั่งผิวด้านนอกของตัวยามีน้ำมัน และเป็นมัน นำไปปิ้งต่อให้แห้งประมาณ 50% แล้วนำไปตากแห้ง หรือปิ้งต่อจนตัวยาแห้ง [1, 4]
วิธีที่ 3 โหราเดือยไก่แว่นสีขาว เตรียมโดยนำวัตถุดิบสมุนไพรที่ปราศจากสิ่งปนปลอมมาล้างน้ำให้สะอาด นำมาแช่ในน้ำเกลือหลาย ๆ วัน แล้วนำไปต้มจนกระทั่งเนื้อในใส นำตัวยาออกมา ปอกเอาผิวนอกออก หั่นเป็นแว่นตามยาวขนาดหนาประมาณ 3 มิลลิเมตร จากนั้นนำไปแช่น้ำอีกครั้ง ล้างน้ำให้สะอาด นำไปนึ่งจนกระทั่งมองเห็นเนื้อในตัวยา ตากแดดให้แห้งประมาณ 50% แล้วรมด้วยควันกำมะถัน ตากแดดให้แห้ง [1, 4]
วิธีที่ 4 โหราเดือยไก่คั่ว เตรียมโดยนำทรายที่สะอาดใส่ในภาชนะที่เหมาะสม แล้วให้ความร้อนที่อุณหภูมิสูง ใส่ตัวยาที่ได้จากวิธีที่ 3 คนอย่างสม่ำเสมอจนกระทั่งตัวยาเริ่มพองตัวและเปลี่ยนสีเล็กน้อย นำออกจากเตา ร่อนเอาทรายออก แล้วตั้งทิ้งไว้ให้เย็น [4]
วิธีที่ 5 โหราเดือยไก่จืด เตรียมโดยนำตัวยาที่ได้จากวิธีที่ 1 มาแช่น้ำสะอาดในภาชนะที่เหมาะสม โดยเปลี่ยนน้ำทุกวัน วันละ 2-3 ครั้ง จนกระทั่งตัวยาไม่มีรสเค็มของเกลือ แล้วนำไปนึ่งพร้อมกับถั่วดำชะเอมเทศ และน้ำในปริมาณที่เหมาะสม นึ่งจนกระทั่งมองเห็นเนื้อในตัวยา เมื่อนำมาหั่นและชิมดูจะไม่รู้สึกชาที่ลิ้น จากนั้นนำออกจากเตา แยกเอาถั่วดำและชะเอมเทศออก เอาเฉพาะตัวยา นำมาหั่นเป็นแผ่นบาง ๆ ตากให้แห้ง (ใช้ถั่วดำ 10 กิโลกรัม และชะเอมเทศ 5 กิโลกรัม ต่อตัวยาที่เตรียมโดยวิธีที่ 1 หนัก 100 กิโลกรัม) [4]

คุณภาพของตัวยาจากลักษณะภายนอก

ตัวยาที่มีคุณภาพดี ต้องเป็นแว่นขนาดหนาสม่ำเสมอ หน้าตัดสีเหลืองอมน้ำตาลเป็นมัน [6]

สรรพคุณตามตำราการแพทย์แผนจีน

โหราเดือยไก่ รสเผ็ด ร้อน มีฤทธิ์เสริมหยางให้ระบบหัวใจ ให้ความอบอุ่นแก่กระเพาะอาหาร เสริมความแข็งแรงของไต บำรุงธาตุไฟ กระจายความเย็นที่มาจับ บรรเทาอาการปวด ร่างกายอ่อนแอจากป่วยเรื้อรัง เหงื่อออกมาก อาเจียนมาก ถ่ายมาก มือเท้าเย็น ปวดปัสสาวะบ่อยตอนกลางคืน [1] โหราเดือยไก่เป็นสมุนไพรที่มีพิษ จึงต้องฆ่าฤทธิ์ยาก่อนใช้ ซึ่งทำได้หลายวิธีโดยมีวัตถุประสงค์
เพื่อลดพิษของยาและเพื่อสะดวกในการใช้ [1]
โหราเดือยไก่แช่น้ำเกลือ มีวัตถุประสงค์เพื่อป้องกันให้ตัวยาไม่เน่าเสีย สะดวกในการเก็บรักษา [4]
โหราเดือยไก่แว่นสีดำ และโหราเดือยไก่แว่นสีขาว ได้ผ่านกระบวนการฆ่าฤทธิ์ยาแล้ว จึงสามารถนำมาใช้เข้าตำรับยาได้เลย[4]
โหราเดือยไก่คั่ว มีฤทธิ์ให้ความอบอุ่นแก่ไตเพื่อให้ม้ามฟื้นคืนสู่สภาพปกติเป็นหลัก เหมาะสำหรับผู้ป่วยที่มีอาการหนาวเย็นปวดท้องและทรวงอก อาเจียนและท้องเสีย [4]
โหราเดือยไก่จืด มีฤทธิ์แรงในการช่วยเสริมหยางเพื่อให้ผู้ป่วยหนักฟื้นตัว บรรเทาอาการปวด เหมาะสำหรับผู้ป่วยที่หยางพร่องมาก มือเท้าเย็น ชีพจรเต้นจังหวะอ่อน เกิดอาการบวมน้ำ [4]

สรรพคุณตามตำราการแพทย์แผนไทย

โหราเดือยไก่ มีสรรพคุณแก้ลมจับโปง (แก้ปวดตามข้อ) และใช้ภายนอกเป็นยาชาเฉพาะที่ [3]

ขนาดยา

การแพทย์แผนจีน ใช้ขนาด 3-15 กรัม ต้มเอาน้ำดื่ม [1]

ข้อควรระวัง

ห้ามใช้ในหญิงมีครรภ์ และห้ามใช้ร่วมกับตัวยา ปั้นเซี่ย เปย์หมู่ กวาโหลว ไป๋จี๋ เพราะเมื่อใช้ร่วมกันแล้วจะทำให้ฤทธิ์ของตัวยาหมดไป (การแพทย์แผนจีน) [1]

ข้อมูลวิชาการที่เกี่ยวข้อง

1. โหราเดือยไก่ มีฤทธิ์ลดความดันโลหิตในสุนัข ต้านอักเสบในหนูถีบจักร และหนูขาว7 ระงับปวดในหนูถีบจักร และเสริมภูมิต้านทานในหนูขาว[8]
2. โหราเดือยไก่ มีสรรพคุณรักษาโรคหัวใจ [8]
3. โหราเดือยไก่มีพิษมาก ความเป็นพิษแตกต่างกันมากหรือน้อยจะขึ้นอยู่กับแหล่งปลูก อายุเก็บเกี่ยว วิธีฆ่าฤทธิ์ของยา และระยะเวลาในการต้ม มีรายงานว่าโหราเดือยไก่จากแหล่งต่าง ๆ มีความเป็นพิษแตกต่างกันถึง 8 เท่า เมื่อฆ่าฤทธิ์ของยาแล้วจะสามารถลดพิษได้มากถึง 81% โดยทั่วไปขนาดของยาที่ทำให้เป็นพิษจะสูงกว่าขนาดรับประทานมาก3 การศึกษาพิษเฉียบพลันในหนูถีบจักร โดยฉีดสารสกัดน้ำเข้าหลอดเลือดดำพบว่า ขนาดสารสกัดเทียบเท่าผงยาที่ทำให้หนูถีบจักรตายร้อยละ 50 (LD50) มีค่าเท่ากับ 13.75 กรัม/กิโลกรัม และขนาดของสารสกัดต่ำสุดที่ทำให้หนูขาวตายเทียบเท่าผงยา 23.40 กรัม/กิโลกรัม [8]

แหล่งอ้างอิง

1. The State Pharmacopoeia Commission of P.R. China. Pharmacopoeia of the People’s Republic of China. Vol.I. English Edition. Beijing: People’s Medical Publishing House, 2005.
2. ลีนา ผู้พัฒนพงศ์, ก่องกานดา ชยามฤต, ธีรวัฒน์ บุญทวีคุณ (คณะบรรณาธิการ). ชื่อพรรณไม้แห่งประเทศไทย (เต็ม สมิตินันทน์ ฉบับแก้ไขเพิ่มเติม พ.ศ. 2544). สำนักวิชาการป่าไม้. กรมป่าไม้. พิมพ์ครั้งที่ 2. กรุงเทพมหานคร : บริษัท ประชาชน จำกัด, 2544.
3. ชยันต์ วิเชียรสุนทร, แม้นมาส ชวลิต, วิเชียร จีรวงศ์. คำอธิบายตำราพระโอสถพระนารายณ์. พิมพ์ครั้งที่ 2. กรุงเทพมหานคร : สำนักพิมพ์อมรินทร์, 2548.
4. Gong QF. Zhongyao Paozhi Xue. 2nd ed. Beijing: National Chinese Traditional Medicine Publishing House, 2003.
5. Ye DJ, Zhang SC, Huang WL, Pan SH, Gong QF, Chen Q. Processing of Traditional Medicine. 7th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 2001.
6. Liu TS, Pan QP, Zhou YS, Wu ZY. XiuZhen Zhongyaoyinpian Caise Tuben. 1st ed. Hunan: Hunan Science & Technology Publishing House, 2006.
7. Bensky D, Gamble A. Chinese herbal medicine: Materia medica. Revised edition. Washington: Eastland Press, 1993.
8. Qu SY. Radix Aconiti Lateralis Preparata: fu zi. In: Wang BX, Ma JK, Zheng WL, Qu SY, Li R, Li YK (eds.). Modern study of pharmacology in traditional Chinese medicine. 2nd ed. Tianjin: Tianjin Science & Technology Press, 1999.