ค้นหายาสมุนไพร

อ่าน: 728

คำจำกัดความ

ผลพุดซ้อน หรือ จือจื่อ คือ ผลสุกที่ทำให้แห้งของพืชที่มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Gardenia jasminoides J. Ellis วงศ์ Rubiaceae [1]

ชื่อภาษาไทย

ผลพุดซ้อน, ผลพุดจีน, ผลพุดใหญ่ (ภาคกลาง); ผลพุทธรักษา (ราชบุรี); ผลเคดถวา, ผลแคถวา (เชียงใหม่) [2]

ชื่อจีน

จือจื่อ (จีนกลาง), กีจื้อ (จีนแต้จิ๋ว) [1]

ชื่อภาษาอังกฤษ

Cape Jasmine Fruit [1]

ชื่อเครื่องยา

Fructus Gardeniae [1]

การเก็บเกี่ยวและการปฏิบัติหลังเก็บเกี่ยว

เก็บเกี่ยวผลสุกในฤดูใบไม้ร่วงเมื่อผลเริ่มเปลี่ยนเป็นสีเหลืองแดง แยกเอาก้านผลและสิ่งแปลกปลอมทิ้ง นึ่งด้วยไอน้ำหรือลวกด้วยน้ำเดือดสักครู่ ทำให้แห้ง เก็บรักษาไว้ในที่มีอากาศเย็นและแห้ง มีการระบายอากาศดี [1]

การเตรียมตัวยาพร้อมใช้

การเตรียมตัวยาพร้อมใช้มี 4 วิธี ดังนี้
วิธีที่ 1 ผลพุดซ้อน เตรียมโดยนำวัตถุดิบสมุนไพรมาแยกสิ่งอื่นที่ปะปนออก ทุบให้แตกก่อนใช้ [1, 3]
วิธีที่ 2 ผลพุดซ้อนผัด เตรียมโดยนำตัวยาที่ได้จากวิธีที่ 1 มาทุบให้แตก ใส่กระทะ นำไปผัดโดยใช้ไฟอ่อน ๆ ผัดจนกระทั่งผิวนอกสีเหลืองเข้ม นำออกจากเตา ตั้งทิ้งไว้ให้เย็น [3]
วิธีที่ 3 ผลพุดซ้อนผัดเกรียม เตรียมโดยนำตัวยาที่ได้จากวิธีที่ 1 มาทุบให้แตก ใส่กระทะ นำไปผัดโดยใช้ระดับไฟปานกลาง ผัดจนกระทั่งผิวนอกสีเหลืองไหม้ นำออกจากเตา ตั้งทิ้งไว้ให้เย็น [3]
วิธีที่ 4 ผลพุดซ้อนถ่าน เตรียมโดยนำตัวยาที่ได้จากวิธีที่ 1 มาทุบให้แตก ใส่กระทะ นำไปผัดโดยใช้ระดับไฟแรง ผัดจนกระทั่งผิวนอกของตัวยามีสีน้ำตาลดำ พรมน้ำเล็กน้อย นำออกจากเตา ตั้งทิ้งไว้ให้เย็น [3]

คุณภาพของตัวยาจากลักษณะภายนอก

ตัวยาที่มีคุณภาพดี ผลมีขนาดเล็ก เปลือกผลบาง เนื้อมาก ด้านนอกและด้านในมีสีแดง [4]

สรรพคุณตามตำราการแพทย์แผนจีน

ผลพุดซ้อน รสขม เย็น มีฤทธิ์ขับความร้อน แก้หงุดหงิด แก้ไข้ (ความร้อนจากหัวใจทำให้หงุดหงิดและกระวนกระวาย) มีฤทธิ์ระบายความร้อน เสริมความชื้น แก้ดีซ่าน (ตัวเหลืองจากความร้อนหรือร้อนชื้นของตับและถุงน้ำดี) มีฤทธิ์บรรเทาอาการพิษอักเสบ ทำให้เลือดเย็น แก้เลือดกำเดาไหล ปัสสาวะและอาเจียนเป็นเลือด (เนื่องจากโลหิตมีพิษร้อน) และมีฤทธิ์ลดบวมจากการอักเสบ ระงับปวด แก้อักเสบบวมแดง พิษอักเสบของแผล ฝีอักเสบบวมจากการกระทบกระแทก [1]
ผลพุดซ้อนผัด และผลพุดซ้อนผัดเกรียม มีสรรพคุณและวิธีใช้เหมือนกัน แต่ผลพุดซ้อนผัดจะมีรสขมและเย็นมากกว่า โดยทั่วไปหากความร้อนสูงจะใช้ผลพุดซ้อนผัด สำหรับผลพุดซ้อนผัดเกรียมจะใช้ในกรณีที่ระบบกระเพาะอาหารและม้ามพร่อง ตัวยาทั้งสองชนิดนี้มีฤทธิ์ระบายความร้อน แก้หงุดหงิด ใช้รักษาอาการความร้อนจากหัวใจทำให้หงุดหงิด ตับร้อนทำให้ตาแดง [3]
ผลพุดซ้อนถ่าน มีฤทธิ์ทำให้เลือดเย็นและห้ามเลือด ใช้รักษาอาการปัสสาวะและอาเจียนเป็นเลือด เลือดกำเดาออก ไอเป็นเลือด [3]

ขนาดยา

การแพทย์แผนจีน ใช้ 6-9 กรัม ต้มเอาน้ำดื่ม [1]

ข้อควรระวัง

การแพทย์แผนจีน ผลพุดซ้อนไม่เหมาะสำหรับคนธาตุอ่อน อุจจาระเหลว [1]

ข้อมูลวิชาการที่เกี่ยวข้อง

1. สารสกัดน้ำมีฤทธิ์ปกป้องตับและขับน้ำดีในหนูขาว ระงับปวด ลดไข้ และแก้โรคผิวหนังหลายชนิดในหนูถีบจักร สารสกัดแอลกอฮอล์ สารสกัดเอทิลอะซีเตท และสารสกัดเมทานอลมีฤทธิ์ต้านอักเสบในหนูถีบจักรและกระต่าย [5, 6]
2. สารสกัดน้ำมีสรรพคุณแก้โรคดีซ่านชนิดเฉียบพลัน กระเพาะปัสสาวะอักเสบชนิดเฉียบพลัน ลดบวม และระงับปวด [5, 6]
3. การศึกษาพิษเฉียบพลันในหนูถีบจักร โดยฉีดสารสกัดเมทานอลเข้าช่องท้องและให้ทางปาก พบว่าขนาดของสารสกัดเทียบเท่าผงยาที่ทำให้หนูถีบจักรตายร้อยละ 50 (LD50) มีค่าเท่ากับ 17.1 และ 107.4 กรัม/กิโลกรัม ตามลำดับ [5]

แหล่งอ้างอิง

1. The State Pharmacopoeia Commission of P.R. China. Pharmacopoeia of the People’s Republic of China. Vol.I. English Edition. Beijing: People’s Medical Publishing House, 2005.
2. ลีนา ผู้พัฒนพงศ์, ก่องกานดา ชยามฤต, ธีรวัฒน์ บุญทวีคุณ (คณะบรรณาธิการ). ชื่อพรรณไม้แห่งประเทศไทย (เต็ม สมิตินันทน์ ฉบับแก้ไขเพิ่มเติม พ.ศ. 2544). สำนักวิชาการป่าไม้. กรมป่าไม้. พิมพ์ครั้งที่ 2. กรุงเทพมหานคร : บริษัท ประชาชน จำกัด, 2544.
3. Gong QF. Zhongyao Paozhi Xue. 2nd ed. Beijing: National Chinese Traditional Medicine Publishing House, 2003.
4. Liu TS, Pan QP, Zhou YS, Wu ZY. XiuZhen Zhongyaoyinpian Caise Tuben. 1st ed. Hunan: Hunan Science & Technology Publishing House, 2006.
5. Hou JY. Fructus Gardeniae: zhi zi. In: Wang BX, Ma JK, Zheng WL, Qu SY, Li R, Li YK (eds.). Modern study of pharmacology in traditional Chinese medicine. 2nd ed. Tianjin: Tianjin Science & Technology Press, 1999.
6. Institute of Materia Medica, Chinese Academy of Medicinal Sciences. Chinese Materia Medica. Vol. III. 2nd ed. Beijing: Renmin Weisheng Publishing House, 1984.