Gemcitabine

เจมไซทาบีน (gemcitabine) เป็นยาต้านมะเร็ง เป็นสารที่มีโครงสร้างทางเคมีคล้ายกับยาไซทาราบีน (cytarabine) จึงมีกลไกการออกฤทธิ์คล้ายกัน เจมไซทาบีนรวมเข้ากับสายดีเอ็นเอโดยตรงทำให้ยับยั้งการทำงานของเอนไซม์โพลีเมอเรส (DNA polymerase) ที่ทำหน้าที่ในการต่อสายดีเอ็นเอ(DNA) ให้ยาวออกไป และยับยั้งเอนไซม์ไรโบนิวคลีโอไทด์รีดักเทส (ribonucleotide reductase) ซึ่งทำหน้าที่เปลี่ยนไรโบนิวคลีโอไทด์ (ribonucleotides) ไปเป็นดีออกซีไรโบนิวคลีโอไทด์ (deoxyribonucleotide) ซึ่งเป็นสารที่จำเป็นต้องใช้ในการสังเคราะห์และและซ่อมแซมดีเอ็นเอ (DNA) ดังนั้นเจมไซทาบีน จึงทำลายเซลล์โดยการขัดขวางการสร้างดีเอ็นเอนั่นเอง

เจมไซทาบีน ใช้รักษามะเร็งต่าง ๆ ดังนี้
มะเร็งรังไข่ (ovarian cancer)

• ใช้เจมไซทาบีน (gemcitabine) ร่วมกับยาคาร์โบแพลทิน (carboplatin) รักษามะเร็งรังไข่ระยะก้าวหน้า (advanced) ที่โรคกลับเป็นซ้ำภายในเวลาอย่างน้อย 6 เดือน หลังจากการรักษาด้วยสูตรยาเคมีบำบัดที่มีสารประกอบแพลทินัม (platinum-based therapy)

มะเร็งเต้านม (breast cancer)

• ใช้เจมไซทาบีน (gemcitabine) ร่วมกับยาแพคลิแทกเซล (paclitaxel) เป็นอันดับแรกในการรักษามะเร็งเต้านมระยะแพร่กระจาย (metastatic breast cancer) หลังจากที่ล้มเหลวมจากการรักษาด้วยยาเคมีบำบัดสูตรที่มีแอนทราซัยคลิน (anthracycline-containing adjuvant chemotherapy)

มะเร็งปอดชนิด-นอนสะมอลเซลล์ (non-small cell lung cancer)

• ใช้เจมไซทาบีน (gemcitabine) ร่วมกับยาซิสแพลทิน (cisplatin) เป็นอันดับแรกสำหรับการรักษามะเร็งปอดชนิด-นอนสะมอลเซลล์ระยะก้าวหน้าที่ไม่สามารถผ่าตัดได้ในระยะสามเอ หรือสามบี [locally advanced (stage IIIA or IIIB)] หรือระยะแพร่กระจาย [metastatic (stage IV))]

มะเร็งตับอ่อน (pancreatic cancer)

• ใช้เจมไซทาบีน (gemcitabine) เป็นอันดับแรกสำหรับการรักษามะเร็งตับอ่อนชนิดอะดิโนคาร์ซิโนมา (adenocarcinoma) ระยะก้าวหน้าที่ไม่สามารถผ่าตัดได้[locally advanced (nonresectable stage II or stage III)] หรือระยะแพร่กระจาย [metastatic (stage IV)]

ยานี้อาจใช้เพื่อรักษาโรคมะเร็งอื่น ๆ ได้อีก ดังนั้นหากมีข้อสงสัยควรสอบถามแพทย์หรือเภสัชกร

โปรดแจ้งบุคลากรทางการแพทย์หากท่านเคยมีอาการผิดปกติใดๆหรือมี ประวัติการแพ้เจมไซทาบีน (gemcitabine) หรือ ส่วนประกอบใด ๆ ในยานี้ รวมทั้งการมีประวัติเคยแพ้สารอื่น ๆ เช่น อาหาร, สารกันเสีย, สี เป็นต้น

• ยาเคมีบำบัดมีผลต่อไขกระดูกทำให้มีการสร้างเม็ดเลือดขาวลดลง ทำให้เสี่ยงต่อการติดเชื้อได้ง่าย ควรรับประทานอาหารที่สะอาด และปรุงสุกเเล้วใหม่ๆ ควรงดรับประทานผักสด หรือผลไม้ที่รับประทานทั้งเปลือก หากต้องการรับประทานควรล้างให้สะอาดและปอกเปลือกก่อนรับประทาน
• งดดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ เนื่องจากอาจเพิ่มอาการไม่พึงประสงค์ต่อตับ

รายการนี้จัดอยู่ในประเภท 'D' สำหรับสตรีมีครรภ์

ยามีความเสี่ยงในการก่อให้เกิดความผิดปกติต่อทารกในครรภ์ อย่างไรก็ตาม อาจใช้ยานี้ได้หากพิจารณาแล้วว่าประโยชน์จากการใช้ยามีมากกว่าความเสี่ยงต่อทารกในครรภ์ ดังนั้นการพิจารณาใช้ยาให้อยู่ในดุลยพินิจของแพทย์

โปรดแจ้งแพทย์หากกำลังวางแผนจะมีบุตร เนื่องจากเจมไซทาบีน (gemcitabine) อาจทำให้ทารกในครรภ์เสียชีวิตหรือเกิดทารกพิการได้เมื่อให้ยาในหญิงตั้งครรภ์
เจมไซทาบีน ทำให้เกิดความผิดปกติต่อตัวอ่อนของสัตว์ทดลอง เช่น กระบวนการสร้างกระดูกไม่สมบูรณ์ ปากแหว่ง เพดานโหว่ ไม่มีกระเพาะปัสสาวะแต่กำเนิด เป็นต้น ดังนั้น สตรีวัยเจริญพันธุ์ที่ใช้ยานี้ ควรคุมกำเนิดเพื่อป้องกันการตั้งครรภ์ระหว่างใช้ยานี้

ไม่มีข้อมูลว่ายาเจมไซทาบีน (gemcitabine) สามารถผ่านออกทางน้ำนมได้หรือไม่ เนื่องจากมียาหลายชนิดที่สามารถออกทางน้ำนมได้ และหากเจมไซทาบีนผ่านเข้าสู่น้ำนมได้ อาจทำให้เกิดอันตรายต่อทารกที่ได้รับน้ำนมมารดา ดังนั้นควรหยุดให้นมแก่ทารกในระหว่างที่ได้รับยานี้

ผู้สูงอายุอาจมีการกำจัดยาเจมไซทาบีน (gemcitabine) ได้น้อยลง ทำให้เกิดอาการข้างเคียงจากยาได้มากขึ้น เช่น ภาวะเกล็ดเลือดต่ำ (thrombocytopenia) เป็นต้น แพทย์อาจมีการปรับขนาดยาในผู้ป่วยสูงอายุ

ถึงแม้ว่ายาบางอย่างไม่ควรใช้ร่วมกัน ในบางกรณีที่จำเป็นอาจใช้ร่วมกันได้ถึงแม้ว่าอันตรกิริยาอาจเกิดขึ้นก็ตาม โดยแพทย์อาจปรับเปลี่ยนขนาดยาหรืออาจมีข้อควรระวังอื่นๆ ที่จำเป็น ท่านต้องแจ้งบุคลากรทางการแพทย์หากท่านกำลังใช้ยาต่อไปนี้ร่วมอยู่ด้วย

ปัญหาความเจ็บป่วยอื่นที่ท่านเป็นอยู่อาจส่งผลต่อการใช้ยาเจมไซทาบีน (gemcitabine) ท่านควรแจ้งแพทย์หากท่านมีภาวะเหล่านี้ร่วมด้วย เช่น

• โรคอีสุกอีใส อาจทำให้โรครุนแรงขึ้น
• โรคงูสวัด อาจทำให้โรครุนแรงขึ้น
• โรคที่เกี่ยวกับระบบภูมิคุ้มกัน
• โรคติดเชื้อต่าง ๆ ยาเจมไซทาบีน (gemcitabine) จะลดภูมิคุ้มกันของร่างกาย
• โรคตับหรือไต

ยามีจำหน่ายในรูปแบบยาฉีด

• ยานี้ต้องใช้ภายใต้การดูแลของแพทย์
• ระหว่างได้รับยานี้ ท่านควรปฏิบัติตามคำแนะนำของแพทย์หรือเภสัชกรอย่างเคร่งครัด
• สารละลายยาเจมไซทาบีน (gemcitabine) เตรียมโดยเภสัชกร ใช้สำหรับฉีดเข้าหลอดเลือดดำ โดยพยาบาลผู้มีความเชี่ยวชาญในการให้ยาเคมีบำบัด
• ยาเจมไซทาบีน (gemcitabine) อาจทำให้ท่านมีอาการคลื่นไส้อาเจียน หากทนไม่ได้ ท่านต้องแจ้งแพทย์หรือพยาบาลที่ดูแล
• ควรมาตรวจตามแพทย์นัดเพื่อติดตามผลการรักษาเป็นระยะ และให้ได้รับยาตามแผนการรักษา การได้ยาไม่ครบ หรือระยะเวลาไม่ตรงกำหนด ก่อให้เกิดผลเสียต่อการรักษา ถ้ามีเหตุจำเป็นต้องเลื่อนระยะเวลาการให้ยา ควรแจ้งแพทย์ก่อนทุกครั้ง

ขนาดยาของยาเจมไซทาบีน (gemcitabine) ขึ้นอยู่กับปัจจัยหลายอย่าง เช่น น้ำหนัก ส่วนสูงของผู้ป่วย ชนิดและระยะของโรคมะเร็งที่ผู้ป่วยเป็น รวมทั้งผลการตอบสนองต่อยาของผู้ป่วยแต่ละราย โดยแพทย์ผู้เชี่ยวชาญจะเป็นผู้วิเคราะห์ แนะนำ และกำหนดเวลา และมีเภสัชกรผู้เตรียมยาเคมีบำบัด ตรวจสอบขนาดยาที่ท่านได้รับ เพื่อความปลอดภัยสูงสุดของผู้ป่วย นอกจากนี้ความถี่ของการให้ยาเจมไซทาบีน อาจแตกต่างกันขึ้นอยู่กับสูตรยาที่ใช้ และสภาพร่างกายของผู้ป่วย เช่น ทุกสัปดาห์ หรือทุกเดือน บางครั้งอาจต้องหยุดยาชั่วคราว เพื่อให้ร่างกายมีเวลาพัก และซ่อมแซมเซลล์ปกติให้แข็งแรงพอที่จะให้ยาในครั้งต่อไปได้

มารับยาตามแพทย์นัด เพื่อให้ได้ยาตามแผนการรักษา การได้ยาไม่ครบ หรือระยะเวลาไม่ตรงกำหนด อาจก่อให้เกิดผลเสียต่อการรักษา ถ้ามีเหตุจำเป็นต้องเลื่อนระยะเวลาการให้ยา ควรแจ้งแพทย์ก่อนทุกครั้ง

เก็บยาไว้ที่อุณหภูมิห้อง และป้องกันแสง

ควรติดตามผลการรักษาเป็นระยะ โดยมาตรวจตามแพทย์นัด และรับยาตามแผนการรักษา การได้ยาไม่ครบ หรือระยะเวลาไม่ตรงกำหนด ก่อให้เกิดผลเสียต่อการรักษา ถ้ามีเหตุจำเป็นต้องเลื่อนระยะเวลาการให้ยา ควรแจ้งแพทย์ก่อนทุกครั้ง

• ยาเจมไซทาบีน (gemcitabine) มีผลต่อไขกระดูกทำให้มีการสร้างเม็ดเลือดขาว เกล็ดเลือด และเม็ดเลือดแดงลดลง ทำให้เสี่ยงต่อการติดเชื้อได้ง่าย หรือภาวะเลือดออกง่าย ควรใช้ยาด้วยความระมัดระวังในผู้ป่วยที่ได้รับยาที่กดไขกระดูกร่วมด้วย
• ควรหลีกเลี่ยงการพบปะกับคนที่เป็นหวัด หัด สุกใส วัณโรค มีไข้ หรือติดเชื้ออื่น ๆ หากมีอาการผิดปกติ ได้แก่ ไข้สูง หนาวสั่น ปัสสาวะแสบขัด เจ็บคอ ท้องเสีย เหนื่อยหอบผิดปกติ ควรรีบพบแพทย์ และแจ้งแพทย์ทุกครั้งว่าท่านกำลังรักษาด้วยยาเคมีบำบัดอยู่
• ระหว่างที่ได้รับการรักษาด้วยยาเจมไซทาบีน (gemcitabine) ท่านไม่ควรได้รับวัคซีนใด ๆ โดยไม่ได้แจ้งแพทย์ เนื่องจากยาทำให้ภูมิคุ้มกันของท่านลดลง และมีโอกาสติดเชื้อจากวัคซีนที่ท่านได้รับ นอกจากนี้บุคคลที่ท่านอาศัยอยู่ด้วยก็ไม่ควรได้รับวัคซีนโปลิโอ เพราะอาจทำให้ท่านได้รับเชื้อไวรัสโปลิโอได้
• ควรพบแพทย์ทันทีถ้าท่านมีเลือดออกผิดปกติ ปัสสาวะหรืออุจจาระเป็นเลือด ควรระมัดระวังการใช้ไหมขัดฟัน หรือไม้จิ้มฟัน และแจ้งทันตแพทย์ทุกครั้งว่าใช้ยานี้อยู่
• การได้รับยามากกกว่าสัปดาห์ละ 1 ครั้ง หรือใช้เวลาหยดยาเข้าหลอดเลือด (infusion time) นานกว่า 60 นาที อาจทำให้เพิ่มอาการพิษจากยา เช่น ความดันโลหิตต่ำ (hypotension) และกลุ่มอาการคล้ายไข้หวัดใหญ่อย่างรุนแรง (severe flu-like symptoms)
• ยาเจมไซทาบีน (gemcitabine) อาจทำให้เกิดอาการพิษต่อปอด เช่น โรคปอดอักเสบแบบมีเนื้อเยื่อแทรก (interstitial pneumonitis), ภาวะปอดเกิดพังผืด (pulmonary fibrosis), ปอดบวมน้ำ (pulmonary edema), และกลุ่มอาการการหายใจอึดอัดในผู้ใหญ่ (adult respiratory distress syndrome (ARDS) ซึ่งอาจจะไม่หายเป็นปกติเมื่อหยุดยา และอาจทำให้เสียชีวิตได้ หากมีอาการไอแห้ง ๆ โดยไม่ทราบสาเหตุ หรือมีความผิดปกติเกี่ยวกับการหายใจโปรดแจ้งแพทย์ผู้รักษา

ยาอาจทำให้เกิดอาการข้างเคียงบางอย่างที่ไม่ต้องการ ถึงแม้ว่าอาการข้างเคียงต่อไปนี้อาจไม่ได้เกิดขึ้นทั้งหมด แต่หากเกิดอาการข้างเคียงขึ้นควรได้รับการรักษาที่เหมาะสม

ก. พบแพทย์ทันหากมีอาการต่อไปนี้

• มีเลือดออกผิดปกติ หรือมีจ้ำเลือด
• เจ็บ หรือชาปลายมือ ปลายเท้า
• เวียนศีรษะ
• ไข้, สั่น
• ไอ
• เจ็บคอ กลืนลำบาก
• ปวดกล้ามเนื้อ
• ปวดกระดูก
• อาเจียนอย่างรุนแรง
• เท้า หรือข้อบวม

ข. อาการข้างเคียงอื่น ๆ อาจเกิดขึ้นได้โดยไม่จำเป็นต้องได้รับการรักษา อาการข้างเคียงเหล่านี้จะหายไปในระหว่างการรักษาหรือหยุดยาไปแล้วเนื่อง จากร่างกายจะปรับตัวเข้ากับยา ควรปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรถ้าอาการข้างเคียงเหล่านี้เกิดขึ้นติดต่อกันนาน หรือรบกวนการใช้ชีวิตประจำวันของท่าน

• เบื่ออาหาร
• ผมบาง หรือเปราะ
• ท้องร่วง
• ท้องผูก
• คลื่นไส้ อาเจียน
  ยานี้อาจทำให้ผมร่วงขณะใช้ยา หลังจากหยุดยาแล้วผมจะกลับมางอกตามปกติ

ค. อาการข้างเคียงอื่น ๆ นอกเหนือจากที่ระบุไว้อาจเกิดขึ้นในผู้ป่วยบางราย หากท่านสังเกตเห็นอาการข้างเคียงอื่น ๆ ควรปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกร

• Antimetabolites, Antineoplastic agents (Antimetabolites, Antineoplastic agents)

• Gemzar (200 mg) injection
• Gemzar (1g) injection
• Gramagen 200 mg injection
• Gramagen 1 g injection
• Gemita (200 mg) injection
• Gemita (1 gm) injection
• Gemtaz 200 mg injection
• Gemtaz 1 gm injection
• Gemcit 200 mg injection (เจมสิท 200 มิลลิกรัม ยาฉีด)
• Gemcit 1 g injection (เจมสิท 1 กรัม ยาฉีด)
• Gemita 1 g injection
• Gemita 200 mg injection
• Gemita (1.4 g) injection

• Fluorouracil (5-FU) (ฟลูออโรยูราซิล (ไฟฟ์-เอฟยู))
• Pemetrexed (เพมิเทรกเซด)
• Capecitabine (เคพไซทาบีน)
• Methotrexate (เมโทเทรกเซต)
• Cytarabine (Ara-C) (ไซทาราบีน (อารา-ซี))
• Gemcitabine (เจมไซทาบีน)
• Decitabine (ดีไซทาบีน)
• Tegafur and Uracil (ยาสูตรผสมเทกาเฟอร์และยูราซิล)
• Fludarabine (ฟลูดาราบีน)
• Cladribine (คลาดริบีน)
• Mercaptopurine or 6-Mercaptopurine (6-MP) (เมอร์แคปโทเพียวรีน)
• Thioguanine or 6-Thioguanine (ไทโอกวัวนีน)
• Azacitidine (แอซาไซทิดีน)

1. กองควบคุมยา สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสุข. สืบค้นทะเบียนยาสามัญสำหรับยาเดี่ยว. Gemcitabine. Available at: http://wwwapp1.fda.moph.go.th/ed2547/?url=14 Access Date: June 12, 2010.
2. วิลาวัณย์ พิชัยรัตน์ และ สมสมัย สุธีรศานต์. การดูแลตนเองเมื่อได้รับยาเคมีบำบัด [สำหรับผู้ป่วยเเละครอบครัว] พิมพ์ครั้งที่ 2 . โรงพยาบาลสงขลานครินทร์. 2552 หน้า 5-19
3. Dailymed current medication information . Gemcitabine Available at: http://dailymed.nlm.nih.gov/dailymed/drugInfo.cfm?id=18544 Date: June 15, 2010.
4. Medina PJ and Fausel C. Cancer Treatment and Chemotherapy. In : DiPiro JT, Talbert RL, Yee GC, Matzke GR, Wells BG and Posey LM , editors.Pharmacotherapy A Pathophysiologic Approach 7th ed. New York: McGraw-Hill; 2008. p. 2085-2108.
5. MedlinePlus Trusted Health Information for You. Gemcitabine Available at http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/druginfo/meds/a696019.html Access Date: June 25, 2010.