Cytarabine (Ara-C)

ไซทาราบีนหรืออารา-ซี (cytarabine or ara-C) เป็นยาที่มีโครงสร้างทางเคมีคล้ายกับเบสไซโทซีน (cytosine base) ซึ่งต่อกับน้ำตาลอาราบิโนส (arabinose) เริ่มแรกยานี้สกัดได้จากฟองน้ำ (สัตว์ทะเลชนิดหนึ่ง) แต่ในปัจจุบันใช้วิธีการสังเคราะห์ทั้งหมด

• ไซทาราบีนถูกเปลี่ยนเป็นสารออกฤทธิ์ในรูปของไทรฟอสเฟตคือ อารา-ซีทีพี (ara-CTP) ภายในเซลล์มะเร็ง ซึ่งออกฤทธิ์ยับยั้งเอนไซม์โพลีเมอเรส (polymerase) ที่ทำหน้าที่ในการต่อสายดีเอ็นเอ(DNA) ให้ยาวออกไป นอกจากนี้ยังรวมเข้ากับสายดีเอ็นเอโดยตรงทำให้ยับยั้งกระบวนการถ่ายแบบดีเอ็นเอ (DNA replication) และทำหน้าที่ในการหยุดยั้งการเรียงต่อของลำดับเบสของดีเอ็นเอ (chain terminator) ดังนั้นไซทาราบีนจึงทำลายเซลล์มะเร็งโดยการขัดขวางการสร้างดีเอ็นเอนั่นเอง
• ไซทาราบีน (cytarabine) ใช้ร่วมกับยาอื่นเพื่อการชักนำให้โรคสงบอย่างสมบูรณ์ในมะเร็งเม็ดเลือดขาวชนิดไม่ใช่ลิมโฟไซต์แบบเฉียบพลัน (remission induction in acute non-lymphocytic leukemia) และพบว่ายังมีประโยชน์ในการรักษามะเร็งเม็ดเลือดขาวชนิดลิมโฟไซต์แบบเฉียบพลัน (acute lymphocytic leukemia) และระยะตัวอ่อนของมะเร็งเม็ดเลือดขาวชนิดมัยอีลอยด์แบบเฉียบพลัน (blast phase of chronic myelocytic leukemia) และใช้ฉีดเข้าไขสันหลังเพื่อป้องกันอาการทางระบบประสาทส่วนกลางของมะเร็งเม็ดเลือดขาวได้

ยานี้อาจใช้เพื่อรักษาโรคมะเร็งอื่น ๆ ได้อีก ดังนั้นหากมีข้อสงสัยควรสอบถามแพทย์หรือเภสัชกร

โปรดแจ้งบุคลากรทางการแพทย์หากท่านเคยมีอาการผิดปกติใดๆหรือมี ประวัติการแพ้ไซทาราบีน (cytarabine) หรือ ส่วนประกอบใด ๆ ในยานี้ รวมทั้งการมีประวัติเคยแพ้สารอื่น ๆ เช่น อาหาร, สารกันเสีย, สี เป็นต้น

• ยาเคมีบำบัดมีผลต่อไขกระดูกทำให้มีการสร้างเม็ดเลือดขาวลดลง ทำให้เสี่ยงต่อการติดเชื้อได้ง่าย ควรรับประทานอาหารที่สะอาด และปรุงสุกเเล้วใหม่ ๆ ควรงดรับประทานผักสด หรือผลไม้ที่รับประทานทั้งเปลือก หากต้องการรับประทานควรล้างให้สะอาดและปอกเปลือกก่อนรับประทาน
• หลีกเลี่ยงการดื่มเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์ ระหว่างใช้ยานี้

รายการนี้จัดอยู่ในประเภท 'D' สำหรับสตรีมีครรภ์

ยามีความเสี่ยงในการก่อให้เกิดความผิดปกติต่อทารกในครรภ์ อย่างไรก็ตาม อาจใช้ยานี้ได้หากพิจารณาแล้วว่าประโยชน์จากการใช้ยามีมากกว่าความเสี่ยงต่อทารกในครรภ์ ดังนั้นการพิจารณาใช้ยาให้อยู่ในดุลยพินิจของแพทย์

โปรดแจ้งแก่แพทย์หากกำลังวางแผนจะมีบุตร เนื่องจากไซทาราบีน (cytarabine) อาจทำให้ทารกในครรภ์เสียชีวิตหรือเกิดทารกพิการหรือทารกวิรูปได้เมื่อให้ยาในหญิงตั้งครรภ์
ไซทาราบีนทำให้เกิดความผิดปกติของการพัฒนาสมองในตัวอ่อนของหนูแฮมสเตอร์ และเกิดตัวอ่อนพิการในหนูทดลอง

โปรดแจ้งแก่แพทย์หากท่านกำลังให้นมบุตร หรือตั้งใจจะให้นมบุตรในระหว่างที่ได้รับยาไซทาราบีน (cytarabine) เนื่องจากยาอาจทำให้เกิดอาการไม่พึงประสงค์ที่รุนแรง จึงไม่แนะนำให้ทารกได้รับน้ำนมมารดาระหว่างใช้ยานี้

ยาหลายชนิดยังไม่มีการศึกษาในผู้สูงอายุ ดังนั้นจึงยังไม่ทราบการทำงานที่แท้จริงของยาว่ามีการทำงานเช่นเดียวกันกับในผู้ป่วยวัยอื่นหรือไม่ รวมทั้งยังไม่ทราบว่ายานี้ทำให้เกิดอาการไม่พึงประสงค์, ปัญหาใด ๆ ที่แตกต่างกันในผู้สูงอายุหรือไม่ เนื่องจากยังไม่มีข้อมูลเกี่ยวกับการเปรียบเทียบการใช้ยาไซทาราบีน (cytarabine) ในผู้สูงอายุกับวัยอื่น ๆ

ถึงแม้ว่ายาบางอย่างไม่ควรใช้ร่วมกัน ในบางกรณีที่จำเป็นอาจใช้ร่วมกันได้ถึงแม้ว่าอันตรกิริยาอาจเกิดขึ้นก็ตาม โดยแพทย์อาจปรับเปลี่ยนขนาดยาหรืออาจมีข้อควรระวังอื่นๆ ที่จำเป็น ท่านต้องแจ้งบุคลากรทางการแพทย์หากท่านกำลังใช้ยาต่อไปนี้ร่วมอยู่ด้วย

ปัญหาความเจ็บป่วยอื่นที่ท่านเป็นอยู่อาจส่งผลต่อการใช้ยาไซทาราบีน (cytarabine) ท่านควรแจ้งแพทย์หากท่านมีภาวะเหล่านี้ร่วมด้วย เช่น

• โรคอีสุกอีใส อาจทำให้โรครุนแรงขึ้น
• โรคงูสวัด อาจทำให้โรครุนแรงขึ้น
• โรคที่เกี่ยวกับระบบภูมิคุ้มกัน
• โรคติดเชื้อต่างๆ ยาไซทาราบีน (cytarabine) จะลดภูมิคุ้มกันของร่างกาย
• โรคตับหรือไต
• โรคเกาต์ (gout) หรือ นิ่วในไต (kidney stone) – ยาไซทาราบีน (cytarabine) ทำให้กรดยูริกในร่างกายเพิ่มขึ้น อาจทำให้โรคเกาต์กำเริบ หรือเกิดนิ่วได้

ยามีจำหน่ายในรูปแบบยาฉีด

• ยานี้ต้องใช้ภายใต้การดูแลของแพทย์
• ระหว่างได้รับยานี้ ท่านควรปฏิบัติตามคำแนะนำของแพทย์หรือเภสัชกรอย่างเคร่งครัด
• ยาไซทาราบีน (cytarabine) แบบฉีดที่ไม่มีส่วนประกอบของสารกันเสีย อาจใช้ฉีดเข้าหลอดเลือดดำ (intravenous) หรือฉีดเข้าไขสันหลัง (intrathecal) แต่สำหรับยาที่มีสารกันเสียเบนซิลแอลกอออล์ (benzyl alcohol) ไม่ควรใช้ฉีดเข้าไขสันหลังหรือฉีดในขนาดยาสูง ๆ เภสัชกรผู้เตรียมยาจะทำการตรวจสอบว่ามีอนุภาคใดๆ หรือยามีการเปลี่ยนสีไปจากเดิมหรือไม่ ก่อนที่ยาจะถูกนำมาฉีดให้กับท่านโดยพยาบาลหรือแพทย์ผู้มีความเชี่ยวชาญในการให้ยาเคมีบำบัด

• หากท่านได้รับยาด้วยวิธีฉีดเข้าไขสันหลัง โดยส่วนใหญ่จะใช้น้ำไขสันหลังของผู้ป่วย หรือน้ำเกลือโซเดียมคลอไรด์ 0.9 % สำหรับฉีด เป็นตัวทำละลายยา และฉีดยาทันทีหลังจากเตรียมยาเสร็จ

• ยาไซทาราบีน (cytarabine) อาจทำให้ท่านมีอาการคลื่นไส้อาเจียน
• ควรมาตรวจตามแพทย์นัดเพื่อติดตามผลการรักษาเป็นระยะ และให้ได้รับยาตามแผนการรักษา การได้ยาไม่ครบ หรือระยะเวลาไม่ตรงกำหนด ก่อให้เกิดผลเสียต่อการรักษา ถ้ามีเหตุจำเป็นต้องเลื่อนระยะเวลาการให้ยา ควรแจ้งแพทย์ก่อนทุกครั้ง

ขนาดยาของยาไซทาราบีน (cytarabine) ขึ้นอยู่กับปัจจัยหลายอย่าง เช่น น้ำหนัก ส่วนสูงของผู้ป่วย ชนิดและระยะของโรคมะเร็งที่ผู้ป่วยเป็น รวมทั้งผลการตอบสนองต่อยาของผู้ป่วยแต่ละราย โดยแพทย์ผู้เชี่ยวชาญจะเป็นผู้วิเคราะห์ แนะนำ และกำหนดเวลา และมีเภสัชกรผู้เตรียมยาเคมีบำบัด ตรวจสอบขนาดยาที่ท่านได้รับ เพื่อความปลอดภัยสูงสุดของผู้ป่วย นอกจากนี้ความถี่ของการให้ยาไซทาราบีน อาจแตกต่างกันขึ้นอยู่กับสูตรยาที่ใช้ และสภาพร่างกายของผู้ป่วย เช่น ทุกสัปดาห์ หรือทุกเดือน บางครั้งอาจต้องหยุดยาชั่วคราว เพื่อให้ร่างกายมีเวลาพัก และซ่อมแซมเซลล์ปกติให้แข็งแรงพอที่จะให้ยาในครั้งต่อไปได้

มารับยาตามแพทย์นัด เพื่อให้ได้ยาตามแผนการรักษา การได้ยาไม่ครบ หรือระยะเวลาไม่ตรงกำหนด อาจก่อให้เกิดผลเสียต่อการรักษา ถ้ามีเหตุจำเป็นต้องเลื่อนระยะเวลาการให้ยา ควรแจ้งแพทย์ก่อนทุกครั้ง

เก็บยาไว้ที่อุณหภูมิห้อง และป้องกันแสง

ควรติดตามผลการรักษาเป็นระยะ โดยมาตรวจตามแพทย์นัด และรับยาตามแผนการรักษา การได้ยาไม่ครบ หรือระยะเวลาไม่ตรงกำหนด ก่อให้เกิดผลเสียต่อการรักษา ถ้ามีเหตุจำเป็นต้องเลื่อนระยะเวลาการให้ยา ควรแจ้งแพทย์ก่อนทุกครั้ง

• ยาไซทาราบีน (cytarabine) มีผลต่อไขกระดูกทำให้มีการสร้างเม็ดเลือดขาว เกล็ดเลือด และเม็ดเลือดแดงลดลง ทำให้เสี่ยงต่อการติดเชื้อได้ง่าย หรือภาวะเลือดออกง่าย ควรใช้ยาด้วยความระมัดระวังในผู้ป่วยที่ได้รับยาที่กดไขกระดูกร่วมด้วย
• ควรหลีกเลี่ยงการพบปะกับคนที่เป็นหวัด หัด สุกใส วัณโรค มีไข้ หรือติดเชื้ออื่น ๆ หากมีอาการผิดปกติ ได้แก่ ไข้สูง หนาวสั่น ปัสสาวะแสบขัด เจ็บคอ ท้องร่วง เหนื่อยหอบผิดปกติ ควรรีบพบแพทย์ และแจ้งแพทย์ทุกครั้งว่าท่านกำลังรักษาด้วยยาเคมีบำบัดอยู่
• ระหว่างที่ได้รับการรักษาด้วยยาไซทาราบีน (cytarabine) ท่านไม่ควรได้รับวัคซีนใดๆ โดยไม่ได้แจ้งแพทย์ เนื่องจากยาทำให้ภูมิคุ้มกันของท่านลดลง และมีโอกาสติดเชื้อจากวัคซีนที่ท่านได้รับ นอกจากนี้บุคคลที่ท่านอาศัยอยู่ด้วยก็ไม่ควรได้รับวัคซีนโปลิโอ เพราะอาจทำให้ท่านได้รับเชื้อไวรัสโปลิโอได้
• ควรพบแพทย์ทันทีถ้าท่านมีเลือดออกผิดปกติ ปัสสาวะหรืออุจจาระเป็นเลือด ควรระมัดระวังการใช้ไหมขัดฟัน หรือไม้จิ้มฟัน และแจ้งทันตแพทย์ทุกครั้งว่าใช้ยานี้อยู่
• มีรายงานว่าผู้ป่วยที่ได้รับยาไซทาราบีน (cytarabine) ร่วมกับไซโคลฟอสฟาไมด์ (cyclophosphamide) ในขนาดยาที่สูงเพื่อเตรียมสำหรับการเปลี่ยนถ่ายไขกระดูก อาจทำให้เกิดโรคกล้ามเนื้อหัวใจ (cardiomyopathy) และเสียชีวิตในเวลาต่อมา
• มีรายงานการเกิดกลุ่มอาการหายใจอึดอัดทันทีทันใด (syndrome of sudden respiratory distress) โดยเกิดอาการปอดบวมน้ำ (pulmonary edema) อย่างรวดเร็ว และภาวะหัวใจโต (cardiomegaly) ในผู้ป่วยที่ใช้ยาไซทาราบีนสำหรับรักษามะเร็งเม็ดเลือดขาวที่กลับเป็นซ้ำ จำนวน 16 คนจาก 72 คน
• ผู้ป่วยที่มีการทำงานของตับ หรือไตบกพร่อง อาจเพิ่มการเกิดอาการพิษต่อระบบประสาทส่วนกลาง หลังจากที่ได้รับยาในขนาดที่สูง แพทย์อาจทำการปรับลดขนาดยาในผู้ป่วยเหล่านี้
• ไซทาราบีน (cytarabine) อาจเหนี่ยวนำให้เกิดภาวะกรดยูริกในเลือดสูง (hyperuricemia) จากการที่ยาไปทำลายเซลล์มะเร็ง แพทย์อาจทำการติดตามระดับกรดยูริกในเลือด และให้ยาเพื่อขับกรดยูริกออกจากร่างกาย

ยาอาจทำให้เกิดอาการไม่พึงประสงค์บางอย่างที่ไม่ต้องการ ซึ่งอาการเหล่านี้ไม่ได้เกิดกับผู้ใช้ยาทุกราย แต่หากเกิดอาการไม่พึงประสงค์ขึ้นควรได้รับการรักษาที่เหมาะสม

ก. พบแพทย์ทันหากมีอาการต่อไปนี้

• กลุ่มอาการไซทาราบีน (อารา-ซี) (the cytarabine (Ara-C) syndrome) : มีไข้, ปวดกล้ามเนื้อ, ปวดกระดูก, เจ็บหน้าอกเป็นบางครั้ง ,มีผื่นนูนปนกับผื่นราบ (maculopapular rash), เยื่อบุตาอักเสบ (conjunctivitis) โดยมักเกิดภายใน 6-12 ชั่วโมงหลังให้ยา หากท่านมีอาการเหล่านี้ให้แจ้งแพทย์ แพทย์อาจให้ยาในกลุ่มคอร์ติโคสเตอรอยด์เพื่อรักษาหรือป้องกันอาการเหล่านี้ หรือหยุดยาไซทาราบีนหากคอร์ติโคสเตอรอยด์ใช้ไม่ได้ผล

พบน้อย

• อุจจาระดำ, ปัสสาวะเป็นเลือด, ไอหรือเสียงแหบ, ไข้ หรือสั่น , ปวดบั้นเอว, ปัสสาวะขัด, มีจุดแดงบนผิวหนัง, เลือดออกผิดปกติหรือมีจ้ำเลือด

ข. พบแพทย์โดยด่วน หากมีอาการต่อไปนี้
พบบ่อย

• เจ็บปาก หรือริมฝีปาก

พบน้อย

• ปวดข้อ, ชาปลายมือ ปลายเท้า หรือหน้า, ขาบวม, เหนื่อยง่าย
• ปวดกระดูก หรือกล้ามเนื้อ, เจ็บหน้าอก, ปัสสาวะลดลง, กลืนลำบาก, อ่อนเพลีย, แสบร้อนยอดอก, หัวใจเต้นผิดจังหวะ, เจ็บบริเวณที่ฉีด, ผื่นผิวหนัง, ตัวเหลือง ตาเหลือง

ค. อาการไม่พึงประสงค์งอื่น ๆ อาจเกิดขึ้นได้โดยไม่จำเป็นต้องได้รับการรักษา อาการไม่พึงประสงค์เหล่านี้จะหายไปในระหว่างการรักษาหรือหยุดยาไปแล้วเนื่อง จากร่างกายจะปรับตัวเข้ากับยา ควรปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรถ้าอาการไม่พึงประสงค์เหล่านี้เกิดขึ้นติดต่อกันนาน หรือรบกวนการใช้ชีวิตประจำวันของท่าน

พบบ่อย

• เบื่ออาหาร, คลื่นไส้ อาเจียน

พบน้อยหรือน้อยมาก

• ท้องร่วง, เวียนศีรษะ, ปวดศีรษะ, คันผิวหนัง, ตกกระ

ยานี้อาจทำให้ผมร่วงขณะใช้ยา หลังจากหยุดยาแล้วผมจะกลับมางอกตามปกติ

ง. อาการไม่พึงประสงค์อื่น ๆ นอกเหนือจากที่ระบุไว้อาจเกิดขึ้นในผู้ป่วยบางราย หากท่านสังเกตเห็นอาการไม่พึงประสงค์อื่น ๆ ควรปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกร

• Antimetabolites, Antineoplastic agents (Antimetabolites, Antineoplastic agents)

• Cytosar CS injection
• Cytosar (500 mg) injection
• Cytosar (100 mg) injection
• Alexan (50 mg/ml) injection
• Cytarine injection (ไซตารีน ยาฉีด)
• Cytarabine injection
• Alexan (20 mg/ml) injection

• ไซตาราบีน หรือ อารา-ซี
• ซัยตาราบีน

• Fluorouracil (5-FU) (ฟลูออโรยูราซิล (ไฟฟ์-เอฟยู))
• Pemetrexed (เพมิเทรกเซด)
• Capecitabine (เคพไซทาบีน)
• Methotrexate (เมโทเทรกเซต)
• Cytarabine (Ara-C) (ไซทาราบีน (อารา-ซี))
• Gemcitabine (เจมไซทาบีน)
• Decitabine (ดีไซทาบีน)
• Tegafur and Uracil (ยาสูตรผสมเทกาเฟอร์และยูราซิล)
• Fludarabine (ฟลูดาราบีน)
• Cladribine (คลาดริบีน)
• Mercaptopurine or 6-Mercaptopurine (6-MP) (เมอร์แคปโทเพียวรีน)
• Thioguanine or 6-Thioguanine (ไทโอกวัวนีน)
• Azacitidine (แอซาไซทิดีน)

1. กองควบคุมยา สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสุข. สืบค้นทะเบียนยาสามัญสำหรับยาเดี่ยว. Cytarabine. Available at: http://wwwapp1.fda.moph.go.th/ed2547/?url=14 Access Date: June 12, 2010.
2. วิลาวัณย์ พิชัยรัตน์ และ สมสมัย สุธีรศานต์. การดูแลตนเองเมื่อได้รับยาเคมีบำบัด [สำหรับผู้ป่วยเเละครอบครัว] พิมพ์ครั้งที่ 2 . โรงพยาบาลสงขลานครินทร์. 2552 หน้า 5-19
3. Dailymed current medication information . Cytarabine Available at: http://dailymed.nlm.nih.gov/dailymed/drugInfo.cfm?id=14062#nlm34070-3 Date: June 15, 2010.
4. Medina PJ and Fausel C. Cancer Treatment and Chemotherapy. In : DiPiro JT, Talbert RL, Yee GC, Matzke GR, Wells BG and Posey LM , editors.PharmacotherapyA Pathophysiologic Approach 7th ed. New York: McGraw-Hill; 2008. p. 2085-2108.
5. MedlinePlus Trusted Health Information for You. Cytarabine Available at http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/druginfo/drug_Aa.html. Access Date: March 17, 2005.