ข้อมูลน่ารู้ เกี่ยวกับยาคุมกำเนิดที่มีฮอร์โมนโปรเจสโทเจนอย่างเดียว (Progestogen Only Pills)
ยาคุมกำเนิดที่มีฮอร์โมนโปรเจสโทเจนอย่างเดียว หรือภาษาอังกฤษเรียกว่า Progestin Only Pills (POP)
ยาคุมกำเนิดในกลุ่มนี้ มีแต่ฮอร์โมนโปรเจสโทเจน (progestogens) หรืออาจเรียกว่า โพรเจสทิน (progestins) สังเคราะห์ ซึ่งมีปริมาณฮอร์โมนเท่ากันทุกเม็ด ไม่มีฮอร์โมนเอสโทรเจน (Estrogen) อาจมีชื่อเรียกไม่เป็นทางการว่า มินิพิล (mini pills)
กลไกการออกฤทธิ์
กลไกการออกฤทธิ์ของยาคุมชนิดที่มีแต่ฮอร์โมนโปรเจสโทเจน มีความแตกต่างกันขึ้นกับชนิดและปริมาณของโปรเจสโทเจน
ยาคุมที่มีฮอร์โมนโปรเจสโทเจนปริมาณน้อยมาก (very low dose progestogen-only contraceptives) คือ ยาคุมกำเนิดที่มีฮอร์โมนโปรเจสโทเจนอย่างเดียว มีทั้งชนิดรับประทาน, ยาฝังคุมกำเนิด (subdermal implants, Norplant) และห่วงคุมกำเนิด (intrauterine systems) จะยับยั้งการตกไข่ที่ช่วงกลางรอบเดือน และทำให้เมือกที่คอมดลูก (cervical mucus) ข้นเหนียวไม่เหมาะแก่การผ่านของตัวอสุจิ (sperm) และทาให้เยื่อบุมดลูก (endrometrial) ไม่เหมาะแก่การฝังตัวของตัวอ่อน
ยาคุมที่มีฮอร์โมนโปรเจสโทเจนปริมาณปานกลาง (intermediate dose progestogen-only contraceptives) ซึ่งมี คือ ยาคุมกำเนิดที่มีฮอร์โมนโปรเจสโทเจนอย่างเดียว มีทั้งชนิดรับประทาน หรือ ยาฝังคุมกำเนิด (subdermal implants Norplant) จะยับยั้งการตกไข่ที่ช่วง 97-99% ของรอบเดือน และทำให้เมือกที่คอมดลูก (cervical mucus) ข้นเหนียวไม่เหมาะแก่การผ่านของตัวอสุจิ (sperm) เหมือนยาคุมที่มีฮอร์โมนโปรเจสโทเจนปริมาณน้อย
ยาคุมที่มีฮอร์โมนโปรเจสโทเจนปริมาณสูง (high dose progestogen-only contraceptives) ยับยั้งการตกไข่ และทำให้เมือกที่คอมดลูก (cervical mucus) ข้นเหนียวไม่เหมาะแก่การผ่านของตัวอสุจิ (sperm) เหมือนยาคุมที่มีฮอร์โมนโปรเจสโทเจนปริมาณน้อยและปานกลาง
ในช่วงที่ไม่มีการตกไข่ การใช้ยาคุมกำเนิดที่มีฮอร์โมนโปรเจสโทเจนอย่างเดียว จะทำให้ผนังมดลูก (endometrium) บางและฝ่อ ซึ่งจะมีผลในช่วงที่มีการตกไข่ รบกวนการฝังตัวของตัวอ่อน (embryo)
การพิจารณาใช้ยาคุมกำเนิดที่มีฮอร์โมนโปรเจสโทเจนอย่างเดียว (progestogen-only pills)
ยาคุมกำเนิดที่มีฮอร์โมนโปรเจสโทเจนอย่างเดียว หรือยาเม็ดคุมกำเนิดฮอร์โมนเดี่ยว สามารถให้ในหญิงให้นมบุตรที่ต้องการใช้ยาคุมกำเนิด (เริ่มใช้ได้หลังจากคลอดบุตรแล้วอย่างน้อย 6 สัปดาห์) เพราะจะไม่ลดปริมาณน้ำนม ถ้าไม่ได้ให้นมบุตร สามารถใช้ได้ตามความต้องการ
วิธีการรับประทานยาคุมกำเนิดที่มีฮอร์โมนโปรเจสโทเจนอย่างเดียว
ยาคุมกำเนิดชนิดนี้ไม่มีฮอร์โมนเอสโทเจน แต่มีฮอร์โมนโปรเจสโทเจนในปริมาณเท่ากันทุกเม็ด เริ่มรับประทานยาแผงแรกในวันแรกของการมีประจาเดือนทานทุกวัน วันละ 1 เม็ด เวลาเดียวกัน จนหมดแผง รับประทานยาแผงต่อไปต่อจากแผงแรกทันที ไม่ต้องเว้นวัน แม้จะมีประจำเดือน
หากลืมรับประทานยา
ถ้าลืมรับประทานทานยา 1 เม็ด ให้รับประทานยาทันทีที่นึกได้ แต่ถ้านึกได้ในคืนถัดไปแล้ว ก็ควรรับประทานรวมเป็น 2 เม็ดในคืนนั้น ถ้าลืมรับประทานยา 2 วันติดต่อกัน ให้รับประทานยาครั้งละ 2 เม็ดใน 2 วันถัดไป ถ้าลืมรับประทานยามากกว่า 2 วันติดต่อกัน ให้หยุดรับประทานยาแล้วคุมกำเนิดด้วยวิธีอื่น
อาการข้างเคียง
อาการข้างเคียงของยาคุมชนิดนี้คือ การมีเลือดออกกะปริดกะปรอย (breakthrough bleeding) และรอบเดือนมาไม่ปกติ เนื่องจากมีอาการข้างเคียงมากกว่ายาคุมกำเนิดชนิดฮอร์โมนรวมจึงไม่นิยมใช้ แต่ควรเลือกใช้ในรายที่ไม่สามารถใช้ฮอร์โมนเอสโทรเจน (estrogen) หรือในหญิงให้นมบุตร เพราะจะไม่กดการหลั่งของน้ำนม และอาจจะมีประโยชน์เมื่อต้องการเลื่อนประจำเดือนออกไปในช่วงระยะเวลาสั้นๆ
อาการข้างเคียงของยาคุมชนิดนี้ที่พบไม่บ่อยเช่น ปวดหัว และเจ็บคัดเต้านม
อ้างอิง
1. Hatcher AH, Rinehart W, Blackburn R, et al. Counseling, Chapter 6. Progestin-Only Oral Contraceptives The Essentials of Contraceptive Technology. Baltimore: Johns Hopkins University, School of Public Health, Population Information Program, 2003
2. McCann MF, Potter LS. Progestin-only oral contraception: a comprehensive review. Contraception, 1994, 50(6 Suppl. 1):S1-195.
3. World Health Organization. Selected Practice Recommendations for Contraceptive Use, Second edition, Department of Reproductive Health and Research Family and Community Health. Geneva, 2004
